.V-i -S.L . -■ ' '■-/^ ''^ ' ■" ■■!■ - .' ■JT-'-' Jt^ ^>^ *^ •. .r.' ... ■- '-". . ■ ■ * ' -A ^^ INDEX SCHOLARVM IN VNIVERSITATE LITTERARIA GRYPHISWALDENSI PEK SEMESTRE AESTIVYM ANNI MDCCCXCV A DIE XV MENSIS APRIMN HABENDARYM. PRAEMISSA EST EDUARDI NORDEN DE STILONE COSCONIO VARRONE GRAMMATICIS COMMENTATIO. i^-jt^ GRYPHISWALDIAE TYri:» FKID. GVIIi. KVNIKE MDCCCXCV. hc^j^' I . I?..*' •■T3Srimum Romae parietes crusta marmoris opei-uisse . . . Mamurram; porro sirailia multa addit ex auctore de viris illustribus, velut haec: 20 Licinius Stolo primtis omnium sua lege puniius est 40 Regulus primus Ronumorum ducum in Afrtcam classem traiecit 47 Cato basilicam suo nomine primus fecit cot. ; accedunt periochae ex Livio factae, velut per, 1 Servius Tuilius censum primum egit 19 AtUius Calatinus primus dictator eaira Italiam exercitum duxit cet. Quid igitur? haecine antiquitatera spirant bolli Punici prirai ? imrao ita abhorrent ab illa aetate-, ut apertissimas graecae doctriuae notas in fronte gerant: scilicet redeunt ad notissiraum Aristotolis coterorumque peripateticorum studium explorandi a av Ti5 rpoiTo; eupy,: quao cum fastidio legimus ab exarato marmore Pario usque ad Suidam, a Rutilio illo Rufo (quo non occurrit cxeraplura antiquius, Aelius enim Stilo eius aequalis fuit; atque instructus erat Rufus Graecis litteris, Panaeti auditor, teste Cicerone Brut. 114) usque ad scriptores de viris illustribus, Varronem (cf. etiam Syraraachus epist. I 4 p. 5, 12 Seeck.) Nepotera tales, a quibus pendet anonyraus illo, et ad Livii poriochas, factas illas maxime ^r= .■■':!'*^" »-*.•'- - VI - io usuiu rhotorum, ex ipso enim Livio, quod satis momorabile mihi videtur esse, nullum exem- plum attulit Woelfflinus: prorsus onim aliter comparatum est, quod unum simile esse dicit XZU 8, 1: quia et comuI aberat^ a quo uno dici posse videbatur (dictator), nec per occupatam armia Punicis Italiam facile erat axU nuntium aut Utterae mitti, quod numquam ante eam diem factum eraty dictatorem populus creavit; nimirum Livius, rerum gestarum scriptor, recto usus iudicio a more illo abstinuit. Itaquo exemplis illis congestis Woelfflinus non modo non effecit quod voluit, sed novo invitus argumento comprobavit, columnae rostratae titulum aetate imperatoria conceptum esso adhibitis quae in re simili versarentur inscriptionibus ; bene autem accidit, ut ipse ille Duilius, eupeTxc, ut ita dicam, t(ov Trotpa 'Pcdjxaioi; vauTixtSv, inter ipsa illa eupir;{xaT(ov exempla ter occurrat: Liv. per. 17 Duilius primua omnium Romanorum ductim navaUs victoriae duxit triumphum; Cic. de aen. 44 Duilius, qiii Foenoe classe primus devicerat; Sen. de brev. vit. 13, 3 audivi quendam referetUem, quae primue quisque ex Romanie dudbue feciseet: primua navali proelio Duilius vicit, primus Curius Dentatus in triump/io duait elephanto* 0. q. s. : haec Seneca sibi relata esse narrat a grammatico quodam: grammaticus mediocriter doctus inscriptionem iilam refingens umbratilera eruditionom valde intempestive prae se tulit. Redeo ad Ciceronis locum qui est de L. Stilone. Inventae enim res cuius genoris essent, postquam vidimus, restat ut inquiramus, num forte ex 'actis rebus', quarum Stilonem perituni fuisse Cicero dicit, aliquid concludendum sit de Cosconii grammatici actionibus. Atque Mommsenus quidem in hist. Rora. vol. IV p. 457 Ciceronis verba ita interpretatur, ut Stilonem omnes res in annalibus commemoratas studiis suis coraplexura esse dicat, euraque sequitur lahnius in adn. ad 1. c. Neque dubitari potest, quin recte illi, raodo ne de seditionibus bellis sirailibusque robus, quae in annalibus enarrabantur, Stilonem egisse credaraus: iramo raaxirae ad privatae vitae antiquitatcs hoc Stilonis studiorura genus pei^tinuisse celeberrirao illo academi- corum posteriorum prooeraio apparet, quo Cicero, quid post L. Aelii mortera unus Varro Roraanos docuorit exponit : nam nos, inquit, in nostra urbe peregrinantis errantisque tamquam hospites tui Ubri quasi domum reduxeruid, ut possemus aliquando qui et ubi essemus agnoscere e. q. s. Vitara autera pri- vatara quasi in speculo quodara repraosentatara habuerunt Romani in iuro civili: illo igitur Stilo usus est eumque secutus Cosconius. ') Quid quod do Stilono hodicquo id certissime potest com- probari. Hinc enira, ut pauca afferara exerapla e raultis, Stilo nuptias dictas esse ait, quia flammeo caput nubentis obvolvatur, quod antiqui obnubere vocarint: ob quam causam legem quoque per- vetustam iubere caput eius obnubere, qui parentem necavisset (Fest. 170), hinc ad XII tabulas provocabat, quibus de lesso et sontico raorbo doceret (Cic. de legg. II 23, 59, Festus 290): porro intempestam (noctera) dicebat, cum tempiis agendi est nullum (Varro de l. l. VI 7), quod a 1) Eandem ob caasam antiqai grammatici etiam proverbia exploraTerunt, cf. Var:o apud Servium in Yerg. aen. YIII 128, et maiime Sincius Capito, cuius ad auctoritatem cum saepissime apud Festum referantur proverbia, eum peculiari opere de proverbiis Bcripsisse Hertzius coniecit (Philol. I 610 sqq.). Etiam hac in re Bomani Graecorum vestigia legerunt: Asclepiadem enim Myrleanum Sextus Empiricus refert {adv. matk I 253) in historica grammaticae parte posuisse to n«p\ RapotfutJv. Qnem postea secutus est Lueillus Tarrhaeus. Gram- matici graeci rarsus pendent ab Aristotele, primario omnium auctore: is enim primas docaerat proverbia ease raXoua? iptXofJoipta? £v Tat{ {jLrftarat; av^ptoniov ^O-opatj ir.o\o^ivr\i ^•ptaTaXEtfAp.ara raptawO-Evra 8ta ouvrojifav xa\ Jt^oTHTa (SyDe& laud. calv, 22). :.t. ■.■ -V — VII — StUone, cnm de XII tafoulis ageret, scriptum esse puto propter haec Macrobii Torba {aat. I 3, 16): *gtqi>rema tempestas' hoe ett diei itovimmum tempu8y sicui expressum est in duodecim talmlia {l fr. 9 Schoell.): ^solis occam» Buprema tempestas esto'. deinde vespera . . . ab koc tempore prima fax dicitur, deinde concubiOf deinde intempesta, quae non hahet idoneum tempus rebus ge- rendis. Omitto cetera Stilonis fragmenta quae ad ius pertinere Tidentur, cum res ipsa quam comprobaturi eramus clarissima sit: unde cnim nobis plura vetustissimarum legum fragmenta innotuerunt quam ex glossographis qui iuerunt inde a Varrone? qui eo ipso loco, unde pro- fecti sumus, tot vetorum commentariorura formulas exhibet, ut suspicio oriatnr, haec omnia inde a § 86 ex Cosconio, quem commemorat domum § 89, sublata esse, quamquam id nolo pro certo ponere. Neque operae pretium est, ex Varronis scriptis fraguienta quae ad ius per- tinent grammatica colligere, quod si facerem, ut in re nota fastidium moverera logentibus. Quanto enim studio Varro res ad ius pertinentes tractarit, etiam inscriptio operis de iure civili demonstrat. Qua in ro posterioris aovi grammatici eum secuti sunt, ut Capito et Cincius ; atque 0. Aelius Gallus, quem saepius citat ex Vorrio Fcstus, libros scripserat de significatione ver- borum qnae ad ins pertinent (cf. Gell. XVI 5, 3): iam cum apud Festum saepc Aelius citetur omisso cognomine, difficiie saepo est dictu, uter significetur (cf Schoellius in editione legis XII tabularum p. 26 sqq. Roitzonsteinius, Verrianische Forschungen p. 88 sqq.), ut videas, quam incertus sit limes quo grammatici oificium discernatur a iurisconsulti; qua in re sola a graecis grammaticis cum magna sua laudo latini differunt. Hinc otiam in postremae aetatis glossariis explicantur saepe vocabula iuris, cf. Loewii Prodromus glossariorum p 97. Rudorf- fius act. acad. Berol. a. 1865 p. 181 sqq. Ceterum versa vico etiam iurisconsulti data occasione de rebus ad vitam privatam attinentibus uberius quam res ipsa flagitabat videntur disputasse. Certe Atei Capitonis non pauca extant oiusmodi fragmenta, velut teste Plinio (n. h. XIV 92. XVIII 107) de vini gene- ribus a Plauto commeraoratis {Pers. 87 sq. Pseud. 741. Acliarustionis fr. II), secutus Scaevoiam et ipsum iurisconsultum, et de artoptis ascito versu Plautino {Aul. 400) idemque teste Gellio (XX 2) de siticinibus qui apud priscos in funere agendo tuba canere solebant disseruit, cf. Ritschelius Parergon p. 370 sqq. Neque ab ipsa verborum interpretatione alieni erant Au- gusteae aetatis iurisconsulti , velut confer quae do M. Antistio Labeone scribit Gellius XIII 10, 1 sq.: Labeo Antistius iuris quidem civUis disciplinam principali studio eucercuU et considen- tibus de iure publice responsitavity set ceterarum quoque bonarum artium non expers fuit et in gram- maticam sese atque dialecticam litterasque antiquioi^es altioresque penetraverat^ /.Mtinarumque vocum oriffines rationesque percaUueratj eaque praecipue scientia ad enodandos plerosque iuris laqueos utebatur. sunt adeo libri post mortem eius editi qui ^posteriores' inscribHntur, qtuyrum Ubrorum tres oontinuij tricesimus odavus et tricesimus nonus et quadragesimiiSj pleni sunt id gemis rerum ad enarrandam et inlustrandam linguam Latinam conducentium. Hinc apparet quo iuro Schoellius in XII tabulanim reliquiis p. 10, 3 scripserit: 'Omnino ista aotate hae scientiae non tam cortis finibus inter se disiunctae crant'; hiuc denique factum, ut qui saeculo XI in Italia iuris seientiam resuscitarent, a grammaticis proficiscerentur quaestionibus, cf. Giesebrechtius, Do litterarum studiis apud Italos primis medii aevi saeculis (Berolini 1845) p. 21. — vm — DeniquG Cosconius de Lavinio ab Aenea quarto anno post Troiao excidium exstructo disputarat (fr. IV). Quid haec ad gramniaticum? Atque Mommsenus quidem (praef. Solin. p. XVI) hunc Cosconium vix eundem esse putat atque eum, quem Varro in libris do lingua latina citat. Taraen haec tura adeo non abhorrebant a studiis gramraaticis, ut intiraa ratione cum iis coniuncta ossent. Ut onim nostri tomporis homines gramraatici studiis etymologicis dediti, cum ad radices usque penetrare volunt verborura, non solum linguam cuiusque populi respiciunt, sed etiam quibus quisque usus sit raoribus atque institutis et praesertim quibus olim in regionibus vitara egerit, prius quara cert^s sedes occuparet, diligenter perscrutantur, ne manca sit a multis partibus disciplina quao in verborum originibus explicandis versatur: ita iam olim graramatici Roraani, ei qui dc verborum origino disputaturus esset, non parvam siraul curam adhibendam esso ipsius populi, de quo agerot, origini indagandae, rectissime in- tellexerunt. Ipse iam Cato in Ongvnbm priscos Komanos linguao graecae peritissiraos fuisse, ut qui ex ipsa Graecia vetustissimis tomporibus in Italiam transmigrassent, cxposuit (cf. raaximo fragm. 19 Pet); ac vido modo ipsum Varronem: iuvonis misit Accio seni libros de anti- quiiate liiterarum, quas ab Euandro in Italiam advectas esso docuit (cf. Wilmannsius , De Varronis libris grammaticis p. 120 sq.); tum vcro ab hoc grammatico scribendi genere deflexit ad antiquitates, quibus triginta fcro annos ita detinebatur, ut praeter libros d£ cnngine linguae latinae ad Cn. Pompeium missos ne attingeret quidem grammaticam: ad quam multiplici demura instnictus scientia reversus cst. Hinc igitur factum est, ut Varro in libris de livgua latina originem vorbi expositurus totiens ad fabulam illara nobis molestissimara , at illis religiose servatam et creditam do Graeca Romanorum origine recurroret, cf. V 21 (postquara ierminus vocabulura derivavit a terendo): hoc Graeci quod ri^u.o^^x, pote vel illinc: Euander eniin qui venit in Palatium, e Graecia Arcas. 53 Palatium, quod Pallantes cum Kuandro veiierunt, qui et Palatini; [alii, quod Palatini,] aborigines e.v agro lieatino qni appellatur Palatium, ibi comederunt (cf. Dionys. arch. I 14, 2. 31, 4). 101 lepus quod Siculi quidnm Gi'aeci dicunt Xirropiv. a Roma quod oi'ti Sicidi, ut annales veleres nostri dicunt, fortasse hinc illnc tuierunt et hic reliquerwU id nomen. Gell. XI 1, 5 vocahulum . . . muUae V^arro in uno vicesimo rerum humdnarum non La- tinum sed Sahinum esse dicit idque ad suam memoriam mansisse ait in lingua Samnitium qui sunt a Sabinis orti (cf. Festus p. 142), al. Quara ille quaestionem copiosissirae tractavit libris de origine linguae latinae (cf.fr. 106 Wilra.); atque quam accurate singula quaeque investigarit, luculentissirae apparot fragmento 108, quod servavit loannos Lydus de mag. II 13: TYiv oXviv •AXTXfsx£\iry Tou -6pt^<«)|y.aT05 oi FaXXoi )capTa|j.£pav (sc. Xeyoudiv), r,v to TrVrB-o? x,apTa>.a|j(.ov ic, i^wdTSia; 6vo|j.a^ei. OTt Xc ou 'Foi|xatx6v touti t6 p7){/.aTiov, ttatpTu; 6 'PwuLaio; Boppwv dv pi^>.ito ::£u.ztw :repi 'Ptoixautr.i; Sia>.exTou (de hac inscriptione vide Wilmannsium p. 130, quamquam mihi non prorsus porsuasit), £v w XiaplfpouTat, Troia [xiv Ti? Xs^ti; ^^jtIv AioXtxr,, Troia ^e raXXtJcr,, xal OTt ^Tepa [/.ev yi ©oudxwv, aXXvj Se * ETpouv, civ cuyyu&etcwv r vuv x,paT0ui;, toOto {/.ovov arroXaufjavTS? £)t Ttov ttoXXcUv l7:t|/.iEuov, to (y.vi ract toi; ©O^oy^pi; opJVos-siv. Hi bar- bari quinam fuerint, idem docet capitis antecedentis § 3 ai Ss tcov fiap^aptov in|jLtciat, Hixz r 7:oXt5 TToXXa twv ap/aitov £rtTn«5suy.aTtov a7:S|/.a9^E, «jijv /povto dysvovTO. xai r>xOy.a ;/.£v toOto 770>.>.oi5 av sivat (5o^sts Ta sixoTa X.OYiiatxfvoi;, ^iZ^ 0'j/ araca 6^sJiap^aptot)r, 'Orixou; ts u-oSs- ^a;j.sv7i Jtai MapTOuc jcai SauviTac y.ai T'jppr,vcrlj; y.at BpsTTiou; '();/.Jipty.tov ts /cai Af^tov ;tai 'IJlr.ptov xai Ke>.T(5v ia ts -po? toi; sipr.;j.Evot? £9^vr tx ulv i^ auTr,; 'iTaXta? tx ^'si STsptov afptyjASva Tortov ;j-'jpia oia o'jts 6;i.6Y>.toTTa outs o^aoSiatTa. ') Haec Dionysius, liomo om- nium maxime «ptXopto^j.atoi; ; neque alitcr ipsos statuisse Romanos, liaud exiguo eoruni vocabu- lorum nuraero demonstratur, quorura originera e linguis et italicis, velut ex osca ct tusca, ct peregrinis, velut cx gallica et hispaniensi, repetebant*): cuius rei Varro ipse perraulta exliibet exempla in libris de Hngxia latma\ acccdit ex libro rerum lUcinarum XIV disputatio de gallica petorriti, hispanica lanceae voc. origine (Geliius XV 30,7). Ac sicuti tota fere ars grammatica, ita haec quoque ratio ex Graecorura disciplina descendit. Piato cnim in Cratylo barbarorum quoquo linguara ascivit, qua graecoruni verborura origo patcticret: quae Piato in Cratylo ex- posuorat, per Stoicos fluxit in Romanorum artera gramraaticara; atquc riatone ctiam apcrtius auctor libelli de rep. Athen. 2,8 i— stTa (^iavry —aTxv i/touovTs; sEsXscavTO touto ;j.£v i/. 'rr,:;^ touto Ss i-A TT,;. y.ai oi ;j.£v "RXXrjvs; i^ix ;7,a>.Xov y.al (^oivr. xai ^tairr, /tal fr/T,iJ.7.ri /jJtovTat, 'AOr.vaiot ^E xEJtpa;j,£v/; i^ a-avTtov Ttov 'KXXr,vtov y,x\ [iap[iaptov, ac postcriorc actate Tatiauus at/ 6rra^o. 2 Toc; ;j.y) cu-j^/^svst; u;/,<5v spyLrivsia; TSTt;j.r,y.aTE, ,6ap[iapi/taTc ts «ptovai; ivr,v p.a>.>.ov r, ^u^JLliaXXovTai ti auTOt; e; e'JYXt»JTTiav, r; ^j^STOYsia ^s a;j,t/.To; [iap[iapot; ou. Cotta gaudere milii videtur gravitaie linguae sonoque voi'is agresti et itlnd quod loquitur pi^iscum visum iri jmtat, si plane fuerit rusticanum (similiter Brut. 137).*) Atqnc 1) Dioiucdcs (|ui haoc tradit ex Varronis libro dc t/iammatica videtur liausisse (cf. Usenorua in nunt. acad. Bavar. 1892 p. (i23, 1 ot j). 642); sod caiidciu dotiuitiuiicm ctiinn in libris de nenn. lat. locum habuisso per se patet. 2) Vidcs iterum notari uioruin linguacquo conexum, do quo supra vcrba feci. 3) ('icoro otsi nrbanm sui aovi vocabuluin esso consot (cf. (•/>. nd fam. 111 b, 3 te, /lomiuem «o» soiwn jtapieutnn, v» nm ttinm, ut uunc fot/uimur, urlinnum, vido Qnintii. iimt. or. Vlll 3, 35», tamon iam JiUcilii teraporibus faceti hoinincs, qui fuernnt in uibo cum P. Scipione, consuetudinein (luorundain rustice loquendi aceibissime castigabunt: hinc urigincni duxit iniinicitiu (|uau fiiit inter Luciliiim et Accium; illo onim a 8ci- pionis partibus stabat, qiii ut aoiiualibus ita pustoris (iuasi cxcmphir piiro cmendato latine loquendi habebatnr tcf. Cic. lirut. li, 258 Fest. p. 273, 9). 4) Prae ineptiis multis ct moiistris, quao poporit pntva antiqiioruin {j^raramaticorum doctrina multa egrcgie ab ois primis osso obsorvata non obliviscendum est. Volut ipsa iila rustici ot antiqui sermonis cogiiatio vide quam sit vera ac nostra (|uo(iue aetato probata: qua Varro saopo utitur in libris de liuyna laiiua, ot de serm. lat. fr. 58, a^*^'i?V;'~. •.;■•' ^- . '<\-:':-: — XI — quo clariiis fiat, quantopero haec studia tum non solum floruerint apuJ grammaticos, scd ia vulgus nota fuerint, commcmoro Laberii mimum cui inscriptus cst titulus Late loqmulcs [do quo nunc cf. ctiam Marxius in cditione auctoris .id Heronnium prolegg. p. 96J: 'lata' cnim litterarum appellatione auros urbano sermoni assuetas quam maxime offensas osse et illo Ciceronis loco qucm supra attuli ((le or. III 12, 40) perspicitur et hoc Brnt. 74, 259 Cotta qui se valde dilatandcs lUterls a similitudine Graecae loeutionis ahstra,rerat sonabatque contrariunt Catulo, suOapreste quiddani planeque suftrusticuni; nec multo post Aufustius grammaticus ad Asinium Pollionem librum scripsit dc gonero quodam dilatandi vorba, quao io littoris finiuntur, cf. fragm. Paris. in Keilii GL. VII 35, 1 sqq.') Hominos igitur rusticos nescio quos Laberius in scaenam produxit; atquo oodem argumento iam Aristophanes in Acharnonsibus torsas Atti- corum aurcs delcctarat,'') ot Sophronis mimos secutus etiam Theocritus (15, 88) mulicres ->.x- TSixcSoi-ja; h. o. ^wpi^ouca; ^) induxit "*) Itaquo quo quis urbanius loquebatur, eo magis lauda- batur; rusticum et peregrinum sonum mira cum subtilitato sporncbant, ct, qui essent in lingua barbarismi, accuratc docebant. Hinc Caesar, cuius auctoritas etiani in hoc genere primaria fuit, Terentium in summis poncbat ut pnri semtonis aniatoreni (Suet. rit. Terent. p. 34 Reiff.); contra Statius Caecilius, nationo Insubcr Gallus, male vidobatur locutus esse, cf. Cic. ep. ad Att. VII 3, 10: secutnsqne suni, non dico Caer.iliuni — nialns enini auctor lafinitafii est — , sed Terentiunt, ubi Sabinorum /iiAfwa (i. q. fiareua) com|»arat cum v.jircHs (i. «j. Iiimis) «juotl r ii ii t — , srd eaiH sir. andlo, ut P/au- tum inifii ant Naiviiim vldiar audlre e. <[. s. (cf. I>rut T}9,, 210 >i'{.\, propter <|uoil (lictum Cicoronem latidat Maximilianus Muellorus, Lcctiires oii tlio scieuco of Ian;,'ua{,'e, eil. VI Loud. 1871 vol. II p. 30 s<[. Quara([uam hac i^uidum iii re (.'iceroni laudoui iuvcutoris detraho, cuni idcin iuvoiiiaiu doceri iaui a Platouo iu (.'rati//o 418 B: yuvalxc;, a";:sp [xaXtiTX TfjV af/aiav s.(.)vr,v 'K.-i^ouTtv. 1) Cf. ctiam (arejjorii Turononsis do Hispaiio <[iiodam iudicium {liisi. tuanr. IX (i p. 302, 12): erat ei et sermo rustirns et l/tslns flni/iiae /atllndo tnr/ils ali/iie. ofismena. 2) Cf. etiaiii A'"/*. 870 sf[C[., iibi |)0st([uaiu Phidippides dixit xoijxaio, Socratos ipsam vastam at dip- thongi pronuntiationem vitiiperat: 'ooj /tp:';jLai', cJ; rjXiiVtov iz^d^i-^^T.-zo \ /.a\ wit /zO^t.v v.ziyjr^xoT., h. c. labris diductis (Quiut. XI 3, 81). 3) Cf. Demetr. de //<><•. 177 'o os i-rA.r^c,ij^ h iffjiv, -Xaisi \xr(/.z\ rXaijAatt, otov .'Jpovra avTt "oC! fi&ovTrj- xat yotp Tfa/;jTT,Ta va tj;; npoTioa? 'S\>W7.'^^jf^^ i/v. /.%'. i/. tt;; orjTifa; iaj^/co; ;i.;v o:a Tr,v ;i.a/.5av, -XarJTr^Ta o"; o.i T